Hroničar i proučavalac istorije vranjskog kraja i juga Srbije Bane Dimić priredio je feljton o istaknutim oficirima i podoficirima Kraljevine Jugoslavije poreklom iz Vranja. Dimića čitaoci sigurno pamte kao kopriređivača feljtona o istorijatu vranjskog tenisa (zajedno sa Miloradom Đorđevićem Bondetom), koji je takođe objavljen na našem portalu.
Piše: Bane Dimić
Posle kapitulacije Kraljevine Jugoslavije u Aprilskom ratu 1941. godine, nisu svi oficiri bili zarobljeni od Nemaca. Oficiri i vojnici koji su ostali verni Kralju i Otadžbini otišli su u gerilu i ubrzo širom Srbije formirali su korpuse i brigade, kao i manje vojne jedinice.
Pred formiranje JMGK (Južnomoravska grupa korpusa), postojao je Gorski štab br. 110, koji je igrao ulogu istaknutog dela Vojske Kraljevine/JVuO za Južnu Srbiju. Isti je obuhvatao teritoriju Makedonije, oblast Kosmeta i Južnu Srbiju sve do Sokobanje. Pod svojom komandom imao je oko 70 srezova. Sedište ovog štaba u početku je bila Gornja Jablanica, zatim Kopaonik, a sredinom 1943. godine ponovo Gornja Jablanica, u Sijarinskoj Banji.
Gorski štab br. 110 formirao je đeneraštabni major potpukovnik Radoslav Đurić Herman i bio je njegov prvi komandant. Po naređenju pukovnika Dragoslava Mihailovića, on dolazi na teren jugoistočne Srbije aprila 1942. godine sa zadatkom da stvori vojnu organizaciju i formira četničke jedinice.
U početku odmah uspostavlja kontakt sa bivšim oficirima, koji su se nalazili u redovima SDS (Srpska državna straža) ili u četničkim jedinicama Koste Pećanca. On je imao neograničeno pravo za rad pa je i sam izdavao ovlašćenja drugim licima za organizovanje po srezovima.
Juna 1942. godine, major Đurić izveštava VK JVuO da je opšte raspoloženje na terenu za nas!
"Svi odredi žandarmerija su za nas, a rad po Uputu br. 5 je u toku u srezovima Lebane, Vlasotince, Surdulica i Vladičin Han".
Već septembra 1942. godine, na ovom terenu bile su formirane poljanićka, leskovaćka i I i II vranjska brigada, a po srezovima bili su postavljeni komandanti srezova.
U kasnijem periodu, I i II vranjska brigada se ne pominju, verovatno je da su preformirane u ristovačku i moravsku brigadu. Komandant vranjske brigade bio je kapetan Jovan Stevanović do januara 1944. godine.
Ubijen je od komunista 1944. godine, a narednik pitomac Nikola Stošić iz Vranja je bio teško ranjen, a potom je izvršio samoubistvo kod Sijarinske Banje. Brojno stanje ove brigade je bilo oko 1.000 ljudi pod oružjem. Sedište ove brigade bilo je u Babonosu, na severoistočnoj padini planine Kukavice.
Na slici ispod (desno) je Dragan Kostić. Imao je dva brata Đorđa i Momčila. Svi su bili pripadnici JVuO. Posle rata su bili osuđeni na zatvorske kazne i gubitak građanskih i političkih prava. Momčilo i Đorđe po izlasku iz zatvora ostatak života provešće u Americi.
Piža
Predrag Veljković (Jovanović) Piža rođen je 1909. godine u Vranju, u imućnoj trgovačkoj porodici. Završio je gimnaziju u Vranju, a zatim Pravni fakultet u Beogradu. Po završetku studija ušao je u vojnu službu. Rat ga je zatekao na mestu vojnog sudije u Beogradu. Kao poručnik, priključio se pokretu pukovnika Dragoslava Mihailovića gde je delovao kao komandant Moravske brigade. Po završetku rata, dve godine se krio i izbegavao potrage komunista da bi 1947. godine bio uhapšen i osuđen na zatvorsku kaznu i oduzimanje svih građanskih prava. Bio je oženjen Dušankom Karanfilac sa kojom je dobio troje dece. Živeo je u Vranju, gde je i preminuo 1968. godine.
Za prvog načelnika štaba bio je postavljen kapetan prve klase Jovan S. Stevanović, a posle njega je imenovan rezervni pukovnik Stevan Raičević. Ubrzo posle njega ponovo je postavljen kapetan Stevanović.
Šef propagande je bio kapetan Dragan Sotirović koji je rukovodio i kursevima za sabotažne akcije.
Jovan S. Stevanović rođen je u Surdulici. Kapetan Jovan S. Stevanović je bio konjički oficir u Kraljevoj gardi. Poginuo je posle povratka iz Bosne 1944. godine kod Vladičinog Hana. Imao je dva brata. Jedan je bio lekar, a drugi službenik.
A kada su formirani korpusi, letećim korpusom je komandovao kapetan avijacije - pilot Borivoje Manić.
U ofanzivi na Jablanicu, Toplicu i Pustu Reku, u julu 1944. godine, grupa dobija naziv JMG (grupa jurišnih korpusa), a kapetana Borivoja Manića menja major Mladen Mladenović Viktor.
U novembru 1944. godine, grupa korpusa se nalazila u Sandžaku kod Prijepolja i vodila borbe na desnoj obali Lima.
Tako je i na jugu Srbije 1941. godine formiran Južnomoravski korpus - Gorski štab 165. Ovaj korpus je obuhvatao područje pčinjskog, poljaničkog i leskovačkog sreza. Pre formiranja ovog korpusa, na ovoj teritoriji nisu postojale neke veće vojne organizacije DM. Tek dolaskom majora (ime nepoznato), aprila 1942. godine, počinje aktivan rad na formiranju većih vojnih jedinica.
Prvi komandant korpusa bio je kapetan Jovan Stevanović, koga januara 1944. godine menja major Ranko Stošić Ježa i ostaje na toj poziciji kratko vreme. Posle njega za komandanta korpusa biva postavljen kapetan Borivoje Manić Luiđi.
Juna 1944. godine za komandanta korpusa ponovo je postavljen major Ranko Stošić Ježa, a zatim njega po drugi put menja kapetan Jovan Stevanović.
Ovaj korpus je mobilisao ratnike dobrovoljce iz leskovačkog, poljaničkog, hanskog i pčinjskog sreza. U sastavu ovog korpusa su bile Moravska brigada (komandant Ilija Ristić), Poljanička (komandant/poručnik Radomir Pešić), Leskovačka (komandant/kapetan Miodrag Andrijević iz Leskovca, streljan 1945. godine u Leskovcu, posle Staljinističkog procesa) i Vranjska brigada.
U opštem povlačenju, ostaci korpusa posle borbe sa NOVJ odlaze u Sandžak i dalje u Bosnu i stižu u Modriču. Preformiranjem u martu 1945. godine, sa svojim preostalim ljudstvom, ulaze u sastav novoformirane Južnomoravske brigade.
