Tri prve decenije Gimnazije u Vranju: Nadomak slasti nauke FELJTON (3)

U proleće 1880. godine opština u Vranju je nastojala da pitanje otvaranja gimnazije poveže sa otvaranjem Bogoslovsko-učiteljske škole, te je preduzela korake dobijanja zgrade u kojoj se nalazio okružni sud. Ta zgrada je bila konak Dilaver-bega (izvor: Državni arhiv Socjalističke republike Srbije, 1879) i već je bila preuzeta od sopstvenika. O tome postoji zvanična prepiska:
Načelniku okruga vranjskog,Na molbu ove opštine načelnik je prepisom od 15. jula prošle godine saopštio sudu ovome odobrenje gospodina ministra prosvete i crkvenih poslova da su u ovoj varoši otvara niža polugimnazija.Prošle godine ostala je ova želja opštinska neostvarena s toga što opština, pored sve dobre volje i truda, nije mogla za vremena naći u varoši jednu udesnu kuću za gimnaziju, pošto je i načelstvu poznato, kuće i zgrade su u uvoj varoši kroja turskoga, pa potome nezgodne i neudesne za ovako plemeniti cilj, a što su bile bolje te su ranije zauzete za državna nadleštva.No kako je opština ovu potrebu postavila sebi u najpreči zadatak to joj je ispalo za rukom da uzme pod zakup dobro poznatu kuću Dilaver-bega, gde je sada Okružni sud, koji će se odavde kroz kratko vreme iseliti u drugu zgradu za se najmljenu. Ova kuća koju opština ustupa državi za namenjenu prosvetnu celj, postoji u sredini varoši, dvokatna je, patosana i dobro opravljena, imade jaku ogradu, prostranu avliju i suviše komocije. Ali donji kat koji imade prostran konak i sedam odeljenja dovoljan je za smeštaj odobrene gimnazije, a gornji kat, koji imade ta ista odeljenja, mogao bi za vreme poslužiti za smeštaj bogoslovije, koja je po srećnom i brižnom staranju naše visoke Vlade odobrena u ovoj varoši, za veće umno unapređenje ovih novodobivenih krajeva.Ujedno sud ima čast izvestiti načelstvo da kod namere opštine da ovu kuću kupi za sada opština nema potrebu da promišlja o mestu i gradnji nove kuće za gimnaziju kao što je to sudu napred pomenutim prepisom načelstva naređeno.Prema navedenom, pošto je opština sa svoje strane postavljeni joj uslov ispunila, sud ponizno moli načelstvo da izvoli dostaviti gospodinu ministru prosvete i crkvenih dela želju ovdašnjeg građanstva da se polugimnazija što pre otvori kako bi predavanja za prvi razred mogla otpočeti ove školske godine, te da se ovdašnjoj omladini dadne najskorija prilika da okusi slasti nauke i blagodeti prosvete na slavu i hvalu našeg viteškog izbavioca i njegove mudre i prosvećene Vlade koji se tako brižno i očinski staraju da novooslobođene građane umno prosvete, pa tako i neznanja oslobode.Što se tiče bogoslovije, koju je vlada sama po svome nahođenju namerna zavesti ovde, opština se i njoj raduje, pa isto tako žurno i nestrpljivo očekuje da je vidi u svojoj sredini.

Ovu molbu opštine broj 1208 od 28. aprila 1880. godine načelnik je sproveo i sa ubedljivom preporukom 30. aprila iste godine uputio:

Gospodinu ministru prosvete i crkvenih dela,Gospodin ministar iz ranije prepiske uveriće se da, po odluci Vlade njegovog visočanstva knjaza, a shodno prepisu od 6. jula prošle godine nije mogla otvoriti u prošlog godini niža gimnazija ovde u Vranju, samo stoga što opština vranjska nije mogla naći udesnu zgradu za ovu školu.

A sada kao što će videti gospodin ministar iz priloženog akta opštinskog suda u Vranju uveriti, opština je našla zgradu i uzela pod kiriju nekog Dilever-bega, bivšeg Turčina, u kojoj je sad okružni sud smešten.

Kuća ova tako je prostrana i u svemu udesna da se u istoj komotno i Niža gimnazija i Učiteljsko-bogoslovska škola smestiti mogu. Pa kako je za sada ovo oružje uzelo već drugu zgradu, i do koji dan će se sud iseliti iz ove kuće, tako načelstvo u svezi izvešća ovoga od 8. ovog meseca, a u odgovooru na prepis gospodina ministra, da se po izjavljenoj želji opštine vranjske na svaki način početkom ove školske godine u zgradi ovoj koju je opština našla i državi besplatno ustupila, Niža gimnazija i Učiteljsko-bogoslovska škola otvore" (izvor: Državni arhiv Socjalističke republike Srbije, 1880).

U toku prepiske i povezivanja pitanja otvaranja ovih dveju škola, praćenog ozbiljnim teškoćama, prošlo je i leto 1880. godine te u Vranju nije otvorena gimnazija ni školske 1880/1881. godine.Videvši da od državnog učešća pri kupovini Dilaver-begovog konaka radi otvarnja učiteljsko-bogoslovske škole nema ništa, opština vranjska sama rešava pitanje ove zgrade i potom podonosi zahtev okružnom načelniku da izvrši kod ministra prosvete realizaciju već obnarodovanog rešenja o otvaranju gimnazije u Vranju 1879. godine. Ovaj zahtev načelnik je 1. juna 1881. godine uputio ministru prosvete i crkvenih dela sa svojim obrazloženjem:Gospodinu ministru prosvete i crkvenih dela,Opština vranjska težeći za prosvetom svoje omladine još u 1879. godini molila je da se u ovdašnjoj varoši otvori gimnazija. Usled te njene molbe g. ministar prosvete i crkvenih dela prepisom od 6. jula 1879. godine načelstvu je, a i opštini javilo da je Vlada njegovog visočanstva knjaza želeći unaprediti prosvetu u ovim krajevima, odlučila i u zvaničnim novinama objavila da se u varoši Vranju otvori niža gimnazija.No, da bi se ova korisna škola što skorije otvorila g. ministar preporučuje da opština nađe za tu udobnu kuću i spremi školske potrebe. I kod najbolje volje opština one a ni prošle godine nije mogla spremiti kuću za smeštaj odobrene gimnazije, a ove godine spremila je i sud opštine svojim izvešćem od današnjeg javlja da opština ima opravnu i sasvim spremnu zgradu na dva sprata za smeštaj škole, i odbor opštinski da je odlučio da se gornji sprat ove zgrade od pet velikih i četiri manja odeljenja ustupi za smeštaj već odobrene gimnazije, pa je molio načelstvo za dejstvovanje da se za ovu godinu otvore dva razreda gimnazije, tj. I i II, jer za ova dva razreda ima đaka, a drugi dva razreda docnije da se prema potrebi otvore.Pošto opština ima spremnu i udobnu zgradu za smeštaj gimnazije, a ima i đaka za I i II razred gimnazije, to na osnovu molbe ovdašnje opštine a u interesu prosvete u ovom kraju, čast ima načelstvo zamoliti gospodina ministra prosvete i crkvenih dela da izvoli za ovu godinu u ovdašnjoj varoši otvoriti I i II razred gimnazije i postaviti potrebne profesore, kako bi se od 15. avgusta mogao otpočeti upis, a 1. septembra predavanja, jer bi vrlo štetno bilo i dalje ostaviti ovu varoš i okrug ovaj kao graničan brz gimnazije i mogućnosti za veće školovanje ovdašnje mladeži.Na molbu opštine od 1. juna ministar prosvete nije odgovorio skoro mesec dana, pa je opština uznemirena dugim čekanjem uputila direktno ministru prosvete telegram datiran sa 1. julom:„Još prošlog meseca opština je preko načelstva podnela molbu gosodinu ministru za otvaranje dva razreda gimnazije ove školske godine, počem je zgrada u svemu gotova. Danas pak uštivo se dostavlja da su i sva učila gotova.“Iako je odgovor na telegram bio plaćen ministar prosvete nije odmah odgovorio. Razlozi ovom odlaganju nepoznati su nam ali će biti da su povezivani u ministarstvu prosvete sa pitanjem otvaranja učiteljske škole koja je ove jeseni otvorena u Nišu. Predsednik opštine u Vranju Janja Milenković, bio je kategoričan, pa je ponovo 1. avgusta 1881. godine uputio telegram, sa plaćenim odgovorom, ministru prosvete, ove sadržine:„Drugi put se moli učtivo ministar za naređenje da se još ovoga tečaja otvori gimnazija iz prizrenja na veliki broj sirotnih učenika. Pošto je opštini nužno rešenje, to se učtivo moli ministar da opštinu telegrafskim putem izvesti, a odgovor je plaćen."

Ministra prosvete i crkvenih dela Stojan Novaković je jedva dočekao inicijativu vranjske opštine te je u granicama svojih mogućnosti nastojao da u Vranju otvori gimnaziju još ove godine, posle dve godine prepiske sa vranjskom opštinom bez većih rezultata. Sem toga Novaković je osećao i fakat odustajanja otvaranja u Vranju škole za sveštenike i učitelje što se moglo protumačiti i kao akt političke nezrelosti, pa i obmane Vranjanaca. Ali, u međuvremenu od 1879. do 1881. god. nastale su i neke teškoće, a naime, ranija odluka o otvaranju gimnazije u Vranju bila je već zastarela i trebalo je zatražiti novu od skupštinskog zakonodavnog tela.Sem toga, nedostajali su i predavači, a i ono što bi ih se moglo naći odbijalo je i da ide u Vranje, tada besputno i daleko mesto Srbije, konzervativno i granično, izloženo prodorima oružanih bandi sa turske teritorije, jednom rečju „pravo mesto zatočeništva“. Ti brojni razlozi motivišu ustavnu odluku ministra prosvete, koju je uputio načelniku vranjskom 5. jula 1881. god. (P. br. 4839):„Za nižu gimnaziju u Vranju treba zakonodavna odluka koja još nije izašla niti može izaći pre sastanka Narodne skupštine. Međutim Vlada njegovog visočanstva ima razloga i pre zakonodavnog rešenja otvoriti nižu gimnaziju u Vranju samo ako se mogu naći nastavnici u kojima je sada oskudica. Za taj slućaj opština će se postarati na nađe za školu i da nabavi u svoje vreme druge potrebe."Svega tri dana kasnije 5. avgusta 1881. godine, posle ovog akta ministar prosvete je obavestio načelnik okrug vranjskog aktom broj 4992 sledeće:„U vezi moga pisma od 5. avgusta ov. god. 4839, javljam načelniku da se početkom nove školske godine otvara u Vranju prvi razred gimnazije. Za predavača je postavljen Đorđe Ničić i kao starešina, a drugi će se predavači postaviti. On će u svoje vreme docnije u Vranju da otpočne upis i predavanja u prvom razredu. Načelnik će o tome izvestiti opštinu i đačke roditelje koji imaju spremnu decu za I razred gimnazije, kako ih ne bi na drugu stranu pošli. Opštini pak preporučujete da spremi što pre potrebnu zgradu za I razred gimnazije s dovoljnim brojem soba, za taj zavod i potreban nameštaj školski.“Ministar prosvete je obavestio načelnika u Vranju 25. avgusta ov. god. da je za I razred vranjske gimnazije otvorio za ovu računsku godinu kredit u iznosu od 1.200 dinara kod Ministarstva finansija.Posebnim aktom ministar 8. avgusta 1881. godine broj 4990 obavestio okružnog načelnika negotinskog:„Gospodina Đorđa Ničića iz Negotina koji je svršio škole na strani, postavio sam za predavača Niže gimnazije u Vranju. Načelnik će mu predati ovo pismo pošto će on za sada tamo u Negotinu biti i preporučivši mu da se požuri na svoju dužnost jer je krajnje vreme tome.“
(nastaviće se)(Izvor: "Tri prve decenije Gimnazije u Vranju", autor Radoš Trebješanin, Vranjski glasnik br VI, 1970)Priredio Dejan Dimić