Po naređenju vrha Srpskog vojnog saniteta jedinica "Žena Škotske" došla je u Vranje tačno pre sto godina i tzv. Gornju kasarnu u Vranju pretvorila u bolnicu.
Ta bolnica izgledala je i bila opremeljena kao bilo koja bolnica u to vreme u Velikoj Britaniji.
Bolnice u to vreme na širem području nije bilo od Skoplja do Niša, a glavna stvar koju bih naglasio pred mladom generacijom je da su čitav posao doborovoljke iz te jedinice obavljale dobrovoljno i iz plemenitih pobuda - naglasio je vranjski hirurg Vukašin Antić, na svečanosti povodom odavanja počasti heroinama iz Velikog rata kraj spomenika podignutog njima u čast u krugu Doma zdravlja u Vranju.
Evocirajući uspomene na vreme dolaska "Žena Škotske" u Vranje, Antić je kazao da su gotovo sve žene iz ove jedinice "bile plemenitog roda".
- To su bile lordovske kćeri, koje su samo iz svojih plemenitih osećanja došle u Srbiju.
Nekoliko meseci nakon njihovog dolaska, nastupila je epidemija pegavog tifusa, sa kojom su se bezrezervno uhvatile u koštac, a jedna od njih je čak preminula.
One su godinu dana boravile u Vranju i za to vreme dale nemerljiv doprinos, ne samo u lečenju bolesnika i ratnika, već i u lečenju građana Vranja i okoline - rekao je Antić.
Žene Škotske stigle su u Vranju u oktobru 1918. godine, a u tim najtežim danima za Vranje i Srbiju ove istinske heroine i dobrovoljke "Bolnice Žena Škotske" podnosile su najveće moguće žrtve, ostavljajući pokolenjima dotad neviđene primere milosrđa i samopožrtvovanja.
Gradonačelnik Vranja Slobodan Milenković kazao je da je ideja humanosti "Žena Škotske" bila jednaka podvizima vojskovođa na ratnom polju".
- Te brižne doktorke, "sive prepelice" kako su ih zvali u Vranju, vidale su rane, pružale utehu i donosile spokoj vojsci i stanovništvu.
Odlučne i odvažne, iako mlade, stavile su život na ispit zrelosti, sa disciplinom vojnika, snažne kao čelik, nežne kao svila i brižne poput majke, postavile su zdravstvenu misiju na istorijski pijedestal - kazao je gradonačelnik.
Po završetku rata, podsetio je, Bolnice Žena Škotske u Vranju bila je jedina na tlu Srbije koja je nastavila da radi.
- Njihova jedina misija bila je sačuvati tuđe živote, čak i po cenu najveće žrtve, sopstvene - dodao je MIlenković.
Polaganjem venaca i cveća i minutom ćutanja kraj spomenik "Žena Škotske" kod Doma zdravlja, u Vranju je u sredu svečano odata počast heronima iz Velikog rata.
Odavanju počasti prisustvovala je i delegacija opštine Mladenovac, prevođena gradonačelnikom Vladanom Glišićem.
Program je svojim nastupom obogatio hor Muzičke škole Stevan Mokranjac u Vranju.
Venci i cveće u sredu su položeni i na spomen ploču "dr Izabel Emsli Haton", po kojoj Medicinska škola u Vranju nosi ime.
U ćast "Žena Škotske" održana je i svečanost povodom obeležavanja Dana Medicinske škole u Domu Vojske u Vranju.
Dr Izabel Emsli Haton učestvovala je u lečenju ratnika u Vranju, ali i ovdašnjeg stanovništva.
Smatra se da je upravo ona postavila osnove zdravstvene zaštite u Vranju.
Izabel Emsli Haton u leto 1918. godine imenovana je za glavnog bolničkog oficira i prekomandovana je sa Solunskog fronta u Vranje. Došla je sa još pedesetak doktora i sestara. Radila je na lečenju vojnika, ali i civilnog stanovništva u Vranju. U gradu su u to vreme harali pegavi tifus i španska groznica. Izabel Haton je postavila osnove zdravstvene zaštite u Vranju. Ostala je do oktobra 1919. i pomogla je u osnivanju lokalne civilne bolnice za koju je ostavila opremu i hirurške instrumente. Svoj ratni angažman je završila na komandnoj poziciji u jedinici stacioniranoj u Beogradu godine 1920.
MALE SIVE PREPELICE
Tokom Prvog Svetskog rata postojale su sanitetske jedinice koje su imale ključnu ulogu u spašavanju ranjenika.
Jedna od takvih je i jedinica koja je brinula o ratnicima sa Solunskog fronta, a zapanjujuća činjenica je to što su ovaj odred činile samo žene.
U okviru jedinice postojao je odred sanitetskih vozila marke „Ford“ koja su prevozila srpske ranjenike do improvizovanih previjališta i prihvatilišta a vozilima su upravljale isključivo žene.
Nakon proboja Solunskog fronta, jedinica je dobila zadatak da se stacionira u Vranju i oformi bolnicu, jer lekara praktično nije bilo od Skoplja do Beograda.
Na čelo bolnice je došla dr Izabel Emsli, Škotlađanka.
Ona je u vranjskoj kasarni 1918.god formirala bolnicu koja je radila tačno godinu dana.
Ove hrabre žene postavile su temelje buduće Vranjske bolnice, jer su u Vranju ostavile gotovo celokupnu opremu, kuhinju, laboratoriju, instrumentarij i 50 bolničkih postelja.
Pod užasnim uslovima lečile su srpske vojnike ali i građane Vranja i okoline u krugu od 80 km.
Uspešno su suzbile više epidemija.
Ledi Haton je prodala svu svoju imovinu u Škotskoj da bi obezbedila Vranju bolju medicinsku negu.
Grad je podigao spomenik posvećen ovim hrabrim ženama ispred Doma zdravlja.
Dr Izabel Emsli je preživela rat i bila ugledan psihijatar u Škotskoj i Londonu, iako je u Vranju hiruški rešavala i najteže slučajeve.
Poslednji put je posetila „njeno Vranje i njene Vranjance“ 1956. godine.
Dugi niz godina je bila na čelu Fonda za stipendiranje žena lekara iz Srbije i njihovo usavršavanje u Londonu.
Vranjanci su nju i ostale medicinske sestre za vreme rata zvali „Male sive prepelice“.
