Iz knjige Lavirint zaborava Vojkana Ristića, novinara i publiciste iz Vranja, koja ima podnaslov Tajne iz istorije Vranja i juga Srbije, Vranjenews, uz odobrenje autora, objavljuje priče o značajnim ljudima i događajima našeg grada i okoline. Priča o Borivoju Agatonoviću, jedinom učesniku Oktobarske revolucije iz Vranja, kao i o Todoru Špancu, učesniku Španskog građanskog rata, je pred vama.
Piše: Vojkan Ristić
Borivoje Agatonović bio je jedini Vranjanac kojeg u spisima pominju kao učesnika Oktobarske revolucije 1917. godine pod proleterskom zastavom boljševika Vladimira Iljiča Lenjina.
Odlikovan je kao prvi Jugosloven Ordenom Crvene zastave, za komandovanje Drugom brigadom Osme streljačke divizije, uz iskazivanje lične hrabrosti u toj bici usred Moskve.
Agatonović je rođen u Vranju 31. marta 1896. Njegovo rođenje u knjigama tadašnjim zavedeno je pod rednim brojem 126, kao treće dete.
Otac Veselin bio je sekretar Načelstva vranjskog, odakle je sa službom otišao u Kragujevac, gde je sin završio Vojno-tehničku školu.
Ovaj zaboravljeni junak bio je član Srpske socijaldemokratske partije.
U 1915. prošao je sa srpskom vojskom golgotu Albanije.
Godinu dana kasnije vratio se u Srbiju i onda zaputio ka dalekoj Rusiji ponesen oktobarskim idejama Lenjina.
General Vorošilov je Agatonovića 1919. godine za njegovo umeće komandovanja i junaštva pohvalio, kako istorija navodi, rečima: „Junački komandant brigade, drug Agatonović sa svojom jedinicom ni za korak nije zaostao iza naših konjičkih jedinica".
Vranjanac je tada bio komandant Prve konjičke armije sovjetskih snaga. Imao je bogatu vojničku karijeru u jedinicama boljševika.
Sudbina ovog junaka, rođenog Vranjanca, ostala je istoriji nepoznata nakon dešavanja u Oktobarskoj revoluciji.
Borivoje Agatonović nema svoje obeležje u Vranju.
Na ovom mestu i podsećanje na još jednog borca sa internacionalnom revolucionarnom kartom.
Komunistička ćelija u Vranju obnovljena je 1936.
Tada je iz zatvora izašao Sima Pogačarević.
Partijski rad u Vranju postao je stogo konspirativan.
Bilo je samo devet članova.
Te godine prikupljaće se i dobrovoljni prilozi za revolucionare u Španiji.
Iz Vranja put Madrida odlazi stolarski radnik Todor Mišić.
U činu artiljerijskog podnarednika Španske republikanske vojske učestvovao je u više borbi, a posebno je istaknuto njegovo herojsko držanje u bici kod Gvadalahare.
Bio je zarobljen i deportovan u logor u Francuskoj.
Uspeo je da pobegne odatle i za vreme Nemačke okupacije stigne u Beograd.
Pokušao je da se vrati u rodni kraj i pridruži partizanima.
Uhapšen je u Nišu.
Todor Mišić Španac streljan je u nacističkom logoru Bubanj u Nišu 1942. godine.
U Vranju postoji ulica sa imenom Todora Španca.
U gradu nema svoje spomen-obeležje, kao jedini učesnik revolucije u Španiji u borbi protiv narastajućeg fašizma.
