12.04.2021
In memoriam: Zoran Simjanović (1946 - 2021)
Tekst je izvorno objavljen na www.ufus.org.rs
Zoran Simjanović bio je i ostaje jedan od najplodnijih i najprisutnijih kompozitora filmske muzike u srpskom i jugoslovenskom filmu u proteklih pet decenija. Spojivši temeljno teorijsko obrazovanje (diplomu Muzičke akademije) sa alternativnom muzičkom praksom (učešćem u prvim pop grupama kod nas “Siluetama” i “Elipsama” između 1961. i 1969. godine) – Simjanović i pozivu filmskog kompozitora pristupa prihvatajući u isti mah uticaje tradicije i avangardne sklonosti ka stalnom istraživanju. U svom radu oslanjao se podjednako uspešno na narodne motive, kao i na motive elektronske, rok i pop muzike. Karakterističan je i Simjanovićev stvaralački odnos prema savremenim tokovima u domaćoj zabavnoj i novokomponovanoj muzici (izvrstan primer je muzika u filmu Sok od šljiva Branka Baletića). U odnosu spram istorijskog nasleđa, ističe se i njegova kreacija u Kusturičinom Sjećaš li se Doli Bel, gde odabranom kao i originalnom muzikom rekonstruiše ne samo muzički bekgraund Sarajeva s početka 60-ih godina, već i duh vremena, istorijskog perioda otvaranja Jugoslavije ka Zapadu. Duh vremena i konkretnog trenutka, izraženi i kroz muzički ukus protagonista priče, moraju se, shodno Simjanovićevoj poetici, osetiti u samom filmu.
Anahronom shvatanju muzike kao konvencionalne pratnje filma (koju je obično izvodio simfonijski orkestrar, uz predvidivo napisane i aranžirane, tužne ili radosne deonice) – Simjanović je u praksi suprotstavljao muziku organski vezanu za film, za atmosferu i raspoloženja junaka, kao i za celinu filmske priče. Njegova muzika od samog početka i faze scenarija ulazi u suštinu dela; ona je u kontrapunktu sa filmom, dodajući mu uvek nešto svoje. Komponujući, Simjanović nastoji da dopre do prave namere reditelja, do njegovih dubljih motiva da konkretnu priču realizuje određenim postupkom. (Stoga kompozitor, prema njegovom ubeđenju, treba da bude i odličan dramaturg, onaj koji će produbiti i nadograditi osnovne intencije filma i njegovog autora.) Jedan od najboljih primera predstavlja kompozicija za Miris poljskog cveća, film Srđana Karanovića iz 1977. godine koja je postala prepoznatljiva i za ceo Simjanovićev opus. Ona predstavlja spoj slovensko-rumunske melodije koja pruža osećaj moćnog protoka Dunava, pomešane sa sentimentalno-elegičnim tonovima koji dočaravaju raspoloženja jednog čoveka na prekretnici njegovog života. Istovremeno, lajt-motiv ovde ima ulogu prepoznatljive teme koja izvrsno funkcioniše i kao zasebno delo – što će postati jedna od glavnih odlika Simjanovićeve filmske kompozicije. U Petrijinom vencu (filmu iz 1980. u režiji S. Karanovića) motivi izvorne narodne muzike, odsvirani na “ćemanetu”, pretočeni su u celovitu, upečatljivu temu koja na veoma sugestivan način objedinjuje kako tragični osećaj života, tako i nerazorivu energiju junakinje koja mu prkosi – muzička tema postaje emocionalni kôd čitavog dela; ona dopire do zapretanog osnovnog osećanja filma, pa i Mihailovićevog romana koji je bio literarni predložak.
Sa druge strane, za Nacionalnu klasu (film Gorana Markovića iz 1979) Simjanović je napisao rok-hitove koje izvode neki od najpopulalrnijih izvođača (Dado Topić; Oliver Dragojević, Slađana Milošević, Oliver Mandić) i koji su se pre premijere našli na long-plej ploči, da bi svoj život nastavili još dugo godina nakon distribucije filma. Kompozitor je osetio da se oni ovde savršeno uklapaju u tkivo pomalo iščašene filmske priče posvećene urbanoj mladoj generaciji, auto-trkama i rok-senzibilitetu bezbrižnih 70-ih. Saradnja sa autorima tzv. “praške škole”, pre svega sa Karanovićem i Markovićem, i za Simjanovića predstavlja vrhunac njegove karijere. Razlozi za to leže u generacijskoj bliskosti, sličnom doživljaju sveta i osnovnih vrednosti, pa i onih sinematičkih, koje kompozitor deli sa ovom dvojicom reditelja.
Gradeći svoj muzički kontrapunkt radnji i u svetovima i poetikama tako različitih a po svemu jedinstvenih autora kakvi su Slobodan Šijan ili Živko Nikolić, Simjanović uspeva da majstorski oneobiči tradicionalne i etno-motive, i time ih dovede u dinamično saglasje sa pomerenom, crnohumornom i grotesknom vizijom života koja postaje “žanr” za sebe (u Šijanovom filmu Maratonci trče počasni krug, ili u Nikolićevoj Lepoti poroka).
Kao autor muzike za više desetina igranih, kratkih i animiranih filmova, TV-filmova i serija, potom za reklamne spotove, džinglove i špice – Simjanović uvek nastoji da oseti i protumači specifičnosti i zakonitosti medija u kojem komponuje. Tako, pišući za crtane filmove, on nastoji da kompoziciju u potpunosti podredi irealnom biću animacije, dijametralno suprotnom u odnosu na igrani film.
Koristeći svoje izvanredno muzičko obrazovanje, neprekidno povezujući našu izvornu muziku sa svetskim trendovima, Zoran Simjanović stvorio je impozantan opus filmske muzike koja ujedno predstavlja i bitan doprinos zaokretu ka modernom u srpskoj kinematografiji. Novo shvatanje muzike, ne više kao puke ilustracije ili beživotnog odraza “pokretnih slika”, već kao stalno živog dijaloga sa autorom, njegovim senzibilitetom i svetonazorom – modernizovalo je posredno i sam filmski medij. Menjao se postepeno i odnos autora spram gledaoca, njegovog doživljaja savremenog života i sveta. Pored svojih neospornih muzičkih vrednosti, Simjanovićeve filmske kompozicije ostaju i kao trajni izraz opisanog zaokreta i promene.