Impozantna izložba pod nazivom Ćuvari prošlosti, sa čak 510 eksponata, otvorena je u petak u Vranju, u okviru obeležavanja šest decenija postojanja vranjskog Istorijskog arhiva 31. januar.
Govoreći na otvaranju o postavci koju je priredila sa koleginicom iz Arhiva Suzanom Petrović, Milena Jovanović je kazala je da postavka sadrži arhivsku građu koja se odnosi na rad arhiva od osnivanja do danas, na izdavaštvo, ali i na sve ono što su mediji objavljivali o radu Arhiva u proteklim decenijama.
"Kroz dokumenta i fotografije prezentujemo vam šest decenija postojanja Istorijskog arhiva u Vranju.
Da vidite kako smo počeli, kako smo radili, učili i odrastali i kako su nas drugi videli", rekla je Milena Jovanović.
Predsednik Skupštine grada Vranja Dejan Tričković potencirao je da izložba "sadrži veoma vredna dokumenta koja govore o značaju našeg arhiva".
"Zahvaljujući ovoj postavci možemo da proputujemo kroz šezdeset godina postojanja vranjskog arhiva, da vidimo ljude koji su radili i dali pečat u radu ustanove i očuvanju istorije Vranja", podvukao je Tričković.
On je podsetio da je Vranje, brendiranjem grada i slogana Vranje, grad koji ima dušu, naglasio da tu dušu "čine istorija, ljudi, prijatelji Vranja koji posećuju grad".
Kratak pregled istorije Arhiva, uz adekvatne ilustracije sa izložbe, pogledajte u nastavku.
Istorijski arhiv sreza Vranje sa sedištem u Vranju osnovan je na sednici Sreskog veća i Veća proizvođača Narodnog odbora sreza Vranje 31. marta 1962. godine. Sa radom je otpočeo 1. novembra 1962. godine. Zadatak Istorijskog arhiva je da prikuplja, čuva zaštićuje, obrađuje i publikuje arhivsku građu i omogućuje njenu naučnu službenu i drugu upotrebu, da unapređuje arhivističku službu, sarađuje sa svim arhivskim i srodnim ustanovama u zemlji u cilju unapređenja arhivske službe i razmene iskustava. U nadležnosti ove ustanove bile su opštine: Vranje, Vladičin Han, Vlase, Vranjska Banja, Vlasina Okruglica, Bujanovac, Bosilegrad, Preševo, Surdulica i Trgovište.
Prvobitan naziv promenjen je u Državni arhiv 13. decembra 1962. godine. Pod ovim nazivom radio je do 24. februara 1971. godine, kada je na sednici Radne zajednice Arhiva doneta odluka da nosi naziv Istorijski arhiv. Konačan naziv Istorijski arhiv „31. januar“ dobio je 19. marta 1979. godine, po datumu oslobođenja Vranja od turske vlasti 1878. godine. Ova ustanova je svoju delatnost započela u objektu Pašinog konaka - Selamluku, a već 1963. godine premeštena je u drugu zgradu Pašinog konaka - Haremluk, koja nije zadovoljavala uslove za rad službi Arhiva i smeštaj arhivske građe zbog nedovoljnog prostora i nedostatka polica.
Arhiv je 1977. godine formirao novu Službu za zaštitu arhivske građe i registraturskog materijala van Arhiva, što je doprinelo efikasnijoj zaštiti arhivske građe i registraturskog materijala kod stvaraoca. Preseljenjem u novi objekat Doma kulturnog centra 1977. godine, stvoreni su povoljniji uslovi za rad svih službi i smeštaj arhivske građe. Međutim, u novi objekat premešten je samo jedan deo arhivske građe, dok je veći deo dve godine bio u zgradi Gimnazije, a potom opet vraćen u Haremluk, gde su i dalje bili veoma nepovoljni uslovi za njeno čuvanje.
Tek 1986. godine, sa izgradnjom depoa u površini od 564 metara kvadratnih u objektu Doma kulturnog centra, stvoreni su adekvatni uslovi za smeštaj celokupne arhivske građe. Arhiv u Vranju svoju delatnost obavlja na teritoriji grada Vranja i opštinama Bujanovac, Preševo, Vladičin Han, Surdulica, Bosilegrad i Trgovište.
U depoima arhiva smešteno je više od 330 fondova i zbirki u dužini od oko 3.300 metara dužnih arhivske građe. Od toga, najveći deo pripada drugoj polovini XX veka. Iz perioda druge polovine XIX i prve polovine XX veka Arhiv poseduje arhivsku građu u dužini od oko 30 metara dužnih. Ta dokumenta pripadaju fondovima Načelstva okruga vranjskog, Manastira Svetog Prohora Pčinjskog, Srpske pravoslavne crkvene opštine, udruženja zanatlija, banaka, Okružnog suda u Vranju i Sreskog suda u Preševu. Iz tog perioda su i dva lična fonda, fondovi pojedinih škola, crkvene matične knjige, pojedinačna dokumenta i fotografije. Najstariji dokument je „Knjiga dobrovoljnih priloga hrišćana“ Saborne crkve Svete Trojice u Vranju iz 1858. godine. Najveći deo arhivske građe druge polovine XX veka pripada organima uprave, društveno-političkim organizacijama i udruženjima i privrednim preduzećima, a manji deo prosvetnom i kulturnom životu ovog područja.
Svi fondovi koji su primljeni u Arhiv upisani su u Knjigu prijema arhivske građe. Najvećim delom, arhivska građa dospela je u Arhiv preuzimanjem od registratura, a znatno ređe otkupima i poklonom. Za sve fondove urađen je Opšti inventar, a prilikom sređivanja rade se Sumarni inventari. Za fondove „Načelstvo okruga vranjskog“, „Manastir Sveti Prohor Pčinjski 1903-1973“ i za zbirku Varia urađeni su analitički inventari. U okviru kategorisane arhivske građe, Arhiv poseduje arhivsku građu od izuzetnog značaja, velikog značaja i značajnu arhivsku građu. U cilju zaštite arhivske građe Arhiv se angažuje na mikrofilmovanju i digitalizaciji iste. Do sada je urađeno oko 400.000 mikrofilmskih i oko 200.000 digitalnih snimaka arhivske građe.
Arhiv poseduje stručnu biblioteku, koja sadrži publikacije iz oblasti arhivistike, istorije, književnosti, medicine, tehnike, monografije i dr. Najstarija publikacija je iz 1879. godine pod nazivom „Rat Srbije sa Turskom za oslobođenje i nezavisnost 1877-1878.“, u izdanju Vrhovne komande srpske vojske.
Godine 2003. Istorijski arhiv u Vranju je iz Fonda Aleksandra Arnautovića, za nemerljiv doprinos očuvanju dragocene srpske baštine, dobio nagradu „Zlatna arhiva“. Iduće, 2004. godine, od strane Skupštine opštine Vranje, Arhiv je dobio javno priznanje „Sedmi septembar“ za izuzetne rezultate u oblasi društvene delatnosti. Godine 2016. Istorijski arhiv u Vranju postaje i nosilac Javnog priznanja „31. januar", koje se dodeljuje povodom Dana grada Vranja.
Tragajući za proširenjem spremišta Istorijski arhiv „31. januar” u Vranju je na osnovu zaključaka Opštinskog veća opštine Vranje, br.06-20/2007-04, dobio prostor površine 326 metara kvadratnih u sklopu Doma kulturnog centra, u produžetku postojećeg depoa. Adaptacijom i opremanjem ovog prostora, značajno su unapređeni i poboljšani uslovi za smeštaj i tehničku zaštitu arhivske građe sa teritorije grada Vranja i ostalih šest opština Pčinjskog okruga. U poslednjoj dekadi, uz nesebičnu finansijsku pomoć Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije i Grada Vranja, depo Istorijskog arhiva u Vranju doživeo je još dva proširenja.
